Sve su nacije nekad bile samo geografske kategorije
U srpskom svetu se ovih sedmica moglo čuti da su Bošnjaci, Crnogorci i Vojvođani izmišljene ili veštačke nacije.
Član Predsedništva Bosne i Hercegovine Milorad Dodik poručio je da su Bošnjaci "vjerski konvertiti" ili Srbi islamske vere, rasistoidno dodavši da je u pitanju "podanički narod".
Gradonačelnik Banjaluke Draško Stanivuković izjavljuje da su Crnogorci "izmišljena nacija", dok se i u Srbiji medijski pumpa smatranje o Crnogorcima kao tek geografskoj kategoriji ili neobično popularnoj etiketi za Srbe iz crnogorskog regiona poput Šumadinaca ili Ličana.
S druge strane, Vojvođanima se uskraćuje pravo čak i na takvo regionalno ime ili na ovakav identitet.
Direktor Republičkog zavoda za statistiku Miladin Kovačević najavio je da će svi eventualni Vojvođani na popisu biti podvedeni pod opštu i nemuštu kategoriju Regionalna pripadnost, zato što Vojvođani "Ne postoje kao nacija".
Nije to ništa novo.
U našoj državi-naciji, šatroistorijskom dokazivanju da mnoge postjugoslovenske nacije "ne postoje" posvećena je hrpetina pseudoliterature, novinskih tekstova i televizijskih minuta po frekvencijama koje su, pa, nacionalne.
Šešelj i šešeljoidi o tome drobe decenijama.
Crnogorce kao "(geografske) Srbe iz Crne Gore" definisao je i patrijarh Irinej.
A otac nacije Dobrica Ćosić je u belešci iz još 1986. godine (Promene, 1992) napisao: "Svi koje smo oslobađali, kojima smo omogućili da postanu nacije sa svojim državama, proglašavaju nas okupatorima i hegemonistima" i "Socijalističke nacije, Makedonci, Crnogorci, Muslimani, proizvode najreakcionarnije i najbezumnije laži o sebi, odnosno svom identitetu, nepostojećem u istoriji".
Ironija istorijske nauke jeste da su svi oni zapravo - u pravu.
Iako su u pravu sasvim slučajno, te iz krajnje pogrešnih i velikosrpskih razloga.
Dakle, i Bošnjaci, i Crnogorci i Vojvođani zaista jesu izmišljene nacije.
Ali, one su izmišljene zato što su sve nacije na svetu - izmišljene.
O da, podjednako izmišljeni ili pak veštački su i Srbi, i Hrvati, i Slovenci.
Kao i Englezi, Francuzi, Italijani i Nemci. I Rusi i Amerikanci, Kinezi i Japanci.
Izmišljeni su i Mađari, Rumuni, Albanci, Bugari, Makedonci, Slovaci, Ukrajinci, Litvanci ili Rusini.
Veštački su i Haićani, Čileanci, Avganistanci, Indonežanci, Iračani, Izraelci, Australijanci, Norvežani, Kongoanci, Švajcarci, Argentinci, Kanađani, Trinidađani i Obaloslonovačanci.
Sve nacije su veštačke tvorevine koje su izgrađene u jednom specifičnom i veoma nedavnom istorijskom trenutku. Skapirajmo to već jednom: Sve. Nacije. Su. Izmišljene.
Okej?
Evo i kada i kako.
Istoričari i društveni naučnici taj proces nazivaju etnogenezom.
U pitanju je bio jasan, praktičan i konkretan plan i program društvenih elita, političara i pesnika, a koje su narajcano prihvatile ideologiju nacionalizma u 19. veku.
Osnove na kojima se od jedne populacije kreira nacija obično su zajednički: 1) jezik, 2) etnicitet, 3) religija, i/ili 4) pripadnost prošlom (srednjovekovnom) političkom entitetu.
Nacionalne vođe tada odabiraju zajednički kriterijum (ili dva) koji je najzgodniji, a ukoliko ti kriterijumi ne postoje, oni se izmišljaju, konstruišu ili kreiraju.
Prva faza etnogeneze je čisto kulturna, literarna i folklorna, i obično nema političke ili nacionalne implikacije.
U drugoj fazi, pojavljuje se niz pionira i militanata nacionalne ideje, i početak političke kampanje za nju.
Tek u trećoj i poslednjoj fazi, nacionalistički programi zadobijaju relativno masovnu podršku (obično kod srednje klase). Nacije su ovako konstruisane odozgo, a ne odozdo, to nije učinio običan i radni čovek.
Nacije nisu stare koliko i istorija. I sama reč nacija potiče iz 18. veka ili od prekjuče.
Pre modernog doba, ljudi se identifikuju isključivo verski i klasno, a zamisao da kmet i plemić pripadaju istom entitetu beše prvorazredna jeres.
Rođendan političke ideje nacije i godina rođenja ove nove svesti bila je 1789, godina Francuske revolucije.
Krajem 18. veka, Evropu je preplavila romantična strast za čistim, jednostavnim i nepokvarenim seljaštvom i narodnim jezikom u svojevrsnoj populističkoj renesansi i političkom projektu - izgradnje nacija.
I koji je ubrzo i doslovno zapalio Stari kontinent.
Na primer, francuska nacija bila je revolucionarno i napoleonski grubo konstruisana jednim jezičkim (i fizičkim) nasiljem prema regionalnim jezicima, dijalektima i identitetima.
Dok nacionalni pokreti širom Evrope tipično bujaju kao reakcija na Napoleonova osvajanja.
Nemačka nacija nastaje tek 1871. godine iz labave konfederacije čak 39 autonomnih država-nacija, a pod Bizmarkovom gvozdenom čizmom.
Italijanska nacija takođe nastaje 1871, i čini je niz naroda, država i identiteta poput Venecije, Firence, Napulja, Sicilije i Rima.
Sve do 1950-ih godina, dve trećine Italijana nije govorilo književni italijanski jezik, a dijalekti i narečja na Apeninskom poluostrvu se teško sporazumevaju među sobom.
Slično tome, objavljivanje finskog nacionalnog epa Kalevala, 1835. godine, doprinelo je konstruisanju finske nacije (finski jezik postaje zvanični tek 1892).
Najzad, američku naciju gradualno formiraju ambiciozni evropski migranata još 1776. godine, ali se konstituiše u jedinstvenu naciju tek nakon Građanskog rata (1861-1865).
Proces izgradnje nacija u tzv. Trećem svetu po Aziji, Africi i Južnoj Americi u 20. veku bio je loša imitacija procesa izgradnje nacija u Evropi i Severnoj Americi.
I sad, da li su to i francuska, nemačka, italijanska, finska i američka nacija podjednako - veštačke?
Naravno da jesu.
Baš kao i sve ostale.
I baš kao i srpska nacija, a koja takođe nastaje u ovom formativnom periodu 19. veka.
Pogledajmo zato u procese izgradnje postjugoslovenskih nacija sa svojim šatro zasebnim jezicima i neretko izmišljenim istorijama i tradicijama - i naučno-fantastično ulazimo u vremeplov.
Isto ovako (nakaradno), formirane su i sve ostale evropske nacije, od francuske preko nemačke do srpske - samo par stoleća ranije.
O tom procesu niko nije posvedočio bolje od Masima d'Azelja koji je prvom italijanskom kralju poručio: "Stvorili smo Italiju, a sada moramo da stvorimo Italijane".
Slično je rekao i poljski otac nacije, maršal Jozef Pilsudski: "Država je ta koja stvara naciju, a ne nacija državu".
- "Nacionalizam nije buđenje nacija, već buđenje samosvesti - on izmišlja nacije, tamo gde one ne postoje", pisao je antropolog Ernest Gelner. Sve su nacije - halucinacije.
I zato, ako posprdno i istorijski arogantno referišemo ka bošnjačkoj, crnogorskoj, makedonskoj, ili kosovskoj (pa i vojvođanskoj) naciji, i kritički posmatramo kako njihove sociopolitičke elite i nove države veštački stvaraju svoje nacije - mi zaboravljamo da je podjednako veštački stvorena i ona naša ili bilo koja druga nacija.
Ne postoji ništa drevno kod nacija Evrope, isto kao što i moderna egipatska nacija nema nikakve jezičke, kulturne ili društvene veze sa drevnim Egipćanima, osim života na istoj teritoriji. Anglosaksonci, Franci, Germani ili Rasi - jednostavno nisu nikakva biološka, etnička, društvena ili kulturna prethodnica modernih Engleza, Francuza, Nemaca ili Srba.
Ne postoji nikakav nacionalni kontinuitet od srednjeg veka do danas, a podudarnost između srednjovekovnih populacija i današnjih nacija, zapravo je politički mit i kojeg izvrsno analizira istoričar Patrik Giri sa UCLA.
Nacija je neobično uspešna fikcija 19. veka.
Sociološki, ne postoji niti jedan jedinstveni ili objektivni kriterijum koji bi precizno određivao naciju.
Što je i očekivano za svaku istorijsku novotariju.
U pitanju nije ni jezik (Englezi i Amerikanci, ili Srbi i Hrvati, govore istim jezikom), nije ni religija (istu religiju dele i Saudijska Arabija i Oman, ili Francuska i Italija), nije ni zajednička istorija (koju dele Austrijanci, Mađari i Vojvođani), ni zajednička teritorija (koju deliše Čehoslovačka ili Jugoslavija), a nije ni biološki zasnovan etnicitet koji pseudonaučno poistovećuje nacije sa genetskim poreklom.
Osnovna karakteristika moderne nacije i svega sa njom povezanog je - savremenost.
Pretpostavka da je nacionalna identifikacija nešto prirodno, primarno i stalno, kao da prethodi istoriji, zapravo je pseudoistorijska i zato istoričar Benedikt Anderson naciju naziva "zamišljenom zajednicom".
Nacionalizam dolazi pre nacije. Ne stvaraju nacije svoje države i nacionalizme, već obrnuto, države i nacionalizmi stvaraju nacije.
Bošnjačku ili crnogorsku, hrvatsku ili srpsku, francusku ili nemačku, američku ili avganistansku, svejedno.
Tvrditi da je neka nacija izmišljena ili veštačka znači otkriti toplu vodu ili pak rupu na saksiji.
Nacije politički nastaju i nacije politički nestaju (uostalom, postojala je i jugoslovenska nacija i 1981. brojala 1,2 miliona ljudi).
Zato se ovde i ne radi o nacijama, već nacionalizmima.
A svaki nacionalizam "Zahteva isuviše mnogo verovanja u ono što očigledno nije tako", rečima istoričara Erika Hobsbauma.
- "Pogrešno razumevanje sopstvene istorije je deo nacionalnog bića", pisao je još Renan.
A "laž je vid srpskog patriotizma" spomenuti Ćosić.
Ukoliko je religija opijum, onda je nacionalizam - kokain za narod. Beše to moda dana i ideološki virus iz pretprošlog stoleća.
Ali i virus koji i danas iskijavamo mi, u Srbiji, u 21. veku. Sve su nacije izmišljene, samo što nikako da to ukapiramo.
Objavljeno: 05. sep 2021 | Aleksej Kišjuhas
