Pioni desne frakcije stranke HDZ
• Pripadnici paravojnih Hrvatskih odbrambenih snaga (HOS) nekada su bili žestoki kritičari režima Franje Tuđmana i Hrvatske demokratske zajednice (HDZ), ali su vremenom postali pioni desne frakcije te stranke
Sven Milekic Zagreb BIRN 06 maj 2020
Incident sa majicama paravojnih Hrvatskih obrambenih snaga na službenoj komemoraciji održanoj prošlog petka povodom obeležavanja 25. godišnjice operacije Hrvatske vojske (HV) Bljesak, ponovno je pokrenuo raspravu o HOS-u i njihovoj ulozi u novijoj istoriji.
Hrvatski predsednik Zoran Milanović napustio je ovaj događaj jer se na majicama nekih prisutnih, koji su zvanično pozvani na ceremoniju, u okviru amblema HOS-a nalazio i ustaški pozdrav "Za dom spremni". Tokom Drugog svetskog rata, ustaše su bile saveznici nacista koji su doneli rasističke zakone usmerene protiv Srba, Jevreja i Roma.
U poslednoj deceniji ili otprilike u tom periodu, pripadnici udruženja branitelja HOS-a, koji su svojevremeno bili žestoki kritičari predsednika Franje Tuđmana i HDZ-a, postali su HDZ-ovi sledbenici. Desničarski krugovi unutar HDZ-a koriste ova udruženja za promovisanje antisrpske retorike i revizionizma istorije iz Drugog svetskog rata, a sve u cilju dobijanja institucionalne podrške.
Veterani HOS-a žele da budu poštovani kao i drugi branitelji, a da im se ne spočitiva da su poštovaoci ustaške ideologije, iako su oni sami stvorili tu percepciju zbog simbola koje koriste.
"Branitelji domovine"
Uoči prvih višestranačkih izbora u Hrvatskoj, u aprilu 1990. godine, mladi antikomunistički aktivista Dobroslav Paraga okupio je grupu ljudi sa kojom je ponovo osnovao Hrvatsku stranku prava (HSP). Ta stranka je, za vreme svog prvog postojanja bila nacionalistička liberalna stranka koju je jugoslovenski kralj Aleksandar Karađorđević zabranio 1929. godine. Paraga je postao predsednik HSP, a Ante Paradžik, takođe antikomunistički disident, bio je potpredsednik te stranke.
Približavao se rat, a HSP je počela žestoko da kritikuje hrvatsko političko rukovodstvo i predsednika Tuđmana. Kako hrvatske vlasti nisu pokrenule opštu vojnu mobilizaciju, HSP je u julu 1991. objavio da formira sopstvene oružane snage za odbranu zemlje, takozvani Hrvatski obrambeni savez. Ime je ubrzo promenjeno u Hrvatske obrambene snage.
HOS je funkcionisao kao vojno krilo stranke, Paraga je bio njihov vrhovni komandant, a Paradžik načelnik HOS-ovog štaba.
Kao rezultat dogovora između Parage i tadašnjeg slovenačkog ministra odbrane, a sadašnjeg premijera, Janeza Janše, prvih 80 pripadnika HOS-a je u centru za obuku u Kočevskoj Reci, blizu granice sa Hrvatskom, naoružala i obučavala slovenačka vojna jedinica MORiS.
Kasnije je HSP organizovala i dva kampa na hrvatskoj teritoriji. Ove kampove je uglavnom finansirala hrvatska dijaspora.
Negovanje ustaškog nasleđa
Poput HSP-a, i HOS je negovao ustaške simbole. Akronim HOS-a je referisao na akronim ustaških oružanih snaga od 1944. do 1945. godine.
Dobrovoljci HOS-a morali su da polože zakletvu koja je podsećala na zakletvu pripadnika ustaškog pokreta, dok se na članskoj karti nalazila mapa ustaške Nezavisne Države Hrvatske (NDH). Članstvo u HSP-u nije bio uslov za ulazak u HOS, iako su naknadno mnogi postali članovi stranke.
Vojnici HOS-a su koristili pozdrav "Za dom spremni" kao svoj službeni pozdrav koji je ponekad bio praćen nacističkim pozdravom. Reči "Za dom spremni" postale su deo grba HOS-a, zajedno sa trojnim obrubom koji je podsećao na onaj sa zastave NDH.
Iako se na originalnom grbu HOS-a nije nalazilo slovo "U", jedna od njenih jedinica u Bosni i Hercegovini je ipak imala tu referencu na ustaški pokret. Jedinice su često imenovane po ustaškim komandantima, poput Rafaela Bobana i Jure Francetića.
Za vreme rata, ali i posle njega, pripadnici HOS-a su često paradirali u crnim uniformama koje su ličile na ustaške. Takođe su pevali ustaške pesme i obeležavali 10. april, dan kada je 1941. osnovana NDH.
Poput pripadnika HSP-a i pripadnici HOS-a su se ponosili svojim militantnim nacionalizmom, antikomunizmom i antijugoslovenstvom. Odbacivali su antifašističko nasleđe države, pripisujući ga jugoslovenskom komunizmu.
Bosna je za HOS bila najvažnija hrvatska zemlja, a Bošnjaci su zapravo bili Hrvati muslimanske veroispovesti.
Privlačenje desničarskih ekstremista
Mnogi ekstremni antikomunisti i ustaški simpatizeri iz Hrvatske i inostranstva pridružili su se HOS-u. Njima su se takođe priključili i plaćeni avanturisti, krajnji desničari, ljudi iz Francuske, Nemačke, Australije, Irske, Britanije, ali i drugih država.
Međutim, nisu svi pripadnici HOS-a postali deo ovih snaga zbog ideologije. Mnogi od njih nikada nisu nosili grb HOS-a, nisu mahali ustaškim simbolima, niti uzvikivali "Za dom spremni".
Mnogi su se pridružili HOS-u jer je imao daleko niže standarde za regrute od Zbora narodne garde i Hrvatske vojske. Oni su čak dozvoljavali maloletnicima da im se pridruže. Takođe su među svojim članovima imali žene i Bošnjake u jedinicama u Bosni.
Pristupanje u Zbor narodne garde je na samom početku rata često trajao nekoliko nedelja, ali, članovi HOS-a su se na ratištu mogli naći za nekoliko sati.
Ljudi koji su bili željni borbe i nisu želeli da se sukob u Jugoslaviji reši diplomatski, u HOS-u su našli idealno rešenje. Oni su smatrali da je Tuđman izdajnik, bivši komunistički general koji je sklapao tajne dogovore sa svojim srpskim kolegom Slobodanom Miloševićem, dok su HOS činile istinske patriote i branitelji otadžbine.
HOS je otvoreno flertovao sa fašizmom, a slične tendencije mogle su se primetiti i kod Zbora narodne garde, hrvatske vojske, ali i pripadnika Hrvatskog vijeća obrane (HVO), oružanih snaga ratne države bosanskih Hrvata, Herceg-Bosne.
Zločini i optužnice
Tuđman i hrvatske vlasti često su optuživale HOS i HSP da kaljaju ugled Hrvatske, odnosno da zemlju predstavljaju kao neofašističku državu. Hrvatski mejnstrim mediji često su se fokusirali na HOS-ove prestupe, njihove sumnjive oznake, incidente koji su uključivali ubistva, napade, tuče i uništavanje antifašističkih spomenika.
Ipak, mnoge od oko 3.000 antifašističkih spomenika uništile su ili oštetile redovne hrvatske jedinice, meštani ili aktivisti političkih stranaka.
Neki hrvatski zvaničnici optužili su pripadnike HOS-a za ratne zločine nad srpskim civilima u Gospiću 1991. Sudovi su tek 2000-ih godina proglasili redovne hrvatske vojnike krivim za ove zločine.
Međutim, i jedinice HOS-a su činile zločine, poput onog u selu Cerna kod Vinkovaca u februaru 1992. godine, kada je pogubljena čitava srpska porodica. Bosanski, švedski i norveški sudovi takođe su proglasili pripadnike HOS-a krivim za ratne zločine u BiH.
Iako je bilo optužbi i za druge zločine, u njih su bile uključene i redovne hrvatske snage.
Vojnici HOS-a su takođe učestvovali u nezakonitim i često nasilnim iseljenjima stanara (uglavnom Srba) iz stanova bivše Jugoslovenske narodne armije (JNA) u Splitu.
Nakon pada Vukovara u novembru 1991. godine, zvaničnici HSP-a i HOS-a, od kojih su neki učestvovali u odbrani grada, optuženi su za veleizdaju i planiranje državnog udara. Tužilaštvo je, vodeći se nekim izjavama stranačkih zvaničnika, tvrdilo da je HSP planirao da upotrebi svoje oružane snage za rušenje vlasti.
U mesecima koji su usledili, naoružani pripadnici HOS-a preuzeli su zgradu u centru Zagreba koju su koristili kao svoj štab. Zbog ovoga su još više delovali kao pobunjenjička paravojna grupa ili stranačka vojska koja se direktno suprostavljala vlastima.
Sud odbacio navode o "državnom udaru"
Međutim, kasnije suđenje vođi HSP-a Paragi, potpredsedniku Anti Đapiću i komandantu HOS-a Miletu Dedakoviću-Jastrebu pokazalo je da nisu postojali planovi za rušenje Vlade, uprkos frustraciji boraca HOS-a koji su smatrali da su hrvatske vlasti namerno dopustile da Vukovar padne.
Svedočenja oficira HV otkrila su da jedinice HOS-a na frontu nisu primale nikakve naredbe od HSP-a i da su borci HOS-a uglavnom slušali nadređenu HV, uprkos činjenici da se desilo nekoliko manjih incidenata. U novembru 1993. vojni sud u Zagrebu je oslobodio trojicu osumnjičenih.
Suđenje je pokazalo da HOS nije delovao kao stranačka vojska kao što su mnogi mislili. Mnogi su zaista bili članovi HSP-a, neki su bili odani Paragi i drugim komandantima, a neki su se jednostavno priključili redovnim jedinicama HV-a, ostavljajući epizodu sa HOS-om iza sebe.
Takođe, mnogi su tvrdili da su vladajući HDZ i Tuđman pretvorili HV u sopstvenu stranačku policiju, jer su mnogi oficiri koji nisu bili članovi HDZ-a lišeni čina, smenjeni ili penzionisani.
Opozicija i nezavisni mediji smatrali su da su suđenja zvaničnicima HSP-a i HOS-a politički motivisana, jer je režim tu stranku doživljavao uznemirujućom.
Zvaničnici HSP-a i HOS-a bili su meta još pre suđenja. Potpredsednik stranke, Paradžik, ubijen je u septembru 1991. godine. Policajci koji su ga ubili kasnije su izjavili da su njega i njegovu četu pomešali sa srpskim pobunjenicima.
U martu 1992. štab HOS-a u Vinkovcima uništen je bombom. Slučaj nikada nije rešen.
U avgustu 1992. godine pripadnici specijalne jedinice HVO-a ubili su Blaža Kraljevića, komandanta jedinica HOS-a u BiH, u okršaju između pripadnika ovih dveju snaga na kontrolnom punktu kod Mostara.
U narednim godinama, veterani HOS-a imali su problema oko dobijanja statusa branitelja, ako, nakon što je HOS pripojen regularnoj vojsci između 1992. i 1993. godine nisu bili angažovani u okviru nje. U potpunosti su priznati za vreme vlade levog centra 2001. godine.
Od tada su mnogi veterani HOS-a i članovi njihovih udruženja još više promenili retoriku svoje ideologije: dominantna su proustaška uverenja, ali i provokacije usmerene ka srpskoj manjini, kao i izvrtanje antifašističkog nasleđa iz Drugog svetskog rata.
Bivši i sadašnji članovi HSP-a su u prethodnih nekoliko godina došli na čelo HOS-ovih udruženja i počeli da deluju kao portparoli desnih frakcija HDZ-a.
Pripadnici HOS-a su u međuvremenu prestali sa žestokim kritikama usmerenim ka Tuđmanu i HDZ-u i postali saveznici vladajuće stranke iz čisto pragmatičnih razloga. S obzirom na to da zavise od sredstava i podrške države, veterani HOS-a su postali zagovornici HDZ-a na desničarskoj sceni, čime održavaju svoj ideološki radikalizam, ali i gube svoj integritet.
Sven Milekić je doktorand na Univerzitetu Mejnut, finansiran od strane Irskog istraživačkog veća u okviru postdiplomskog programa Vlade Republike Irske.
Objavljeno: 06 maj 2020 | balkaninsight-com
