NEVEN ANĐELIĆ: U "sukobu civilizacija" izbor za BiH je jednostavan
• Za razliku od hladnog rata kada je Sovjetski Savez bio izolovana ekonomija te kreirao niz država po sopstvenom političko-ideološkom modelu, a SAD su, uz zapadne saveznice nastojale širiti liberalne ideje i tržišnu ekonomiju, današnji svijet je razapet između dvije dominantne ekonomije u SAD-u i Kini, dva politička modela, liberalno-demokratskog i autoritarnog, ali to nije novi hladni rat. Razlog je što je kineska ekonomija potpuno uključena u svjetske tokove
• 24 sep 2024 valterportal-ba, Neven Anđelić
U sukobu Rusije i Zapada (rat u Ukrajini) samo je vrh brijega ili možda ogromne sante koja označava hladne odnose globalnog Zapada i autoritarnih sistema Rusije te Kine. Ti odnosi, mada hladni, u slučaju Kine, ili nasilni, u slučaju Rusije, ipak nisu novi hladni rat kako mnogi analitičari naglašavaju. Za njegovo sagledavanje bitni su i odnosi na moru.
U arktičkom pojasu u prisutno američko-rusko rivalstvo uključeno je još nekoliko evropskih nacija te Kanada, ali je osnovna utakmica između SAD i Rusije. Drugi akvatorij, Istočno kinesko more i Južno kinesko more, ima druge aktere sa antagonističkim ciljevima. Kina je na jednoj strani svojim rastom potencijalno ugrozila ulogu SAD-a na Dalekom istoku koja je bila uglavnom neupitna od kraja Drugog svjetskog rata. Vojna premoć, ekonomska moć i američki politički utjecaj dolaze u pitanje, te ukupno podrivaju jedinstvo pro-američke alijanse jer njihovi interesi nisu jednaki. Pitanje je da li su ovo oblici jednog, globalnog, hladnog rata, ili su na djelu dva.
Razlike dijelom proizlaze iz geografije gdje EU osnovni interes ima na kontinentu, dok su SAD fokus prebacile sa nekadašnje centralnosti Atlantika u Pacifik, ili čak tačnije u Indo-Pacifik. Shvatanje Atlantskog oceana kao jezera oko kojeg su na različitim obalama vodeće zapadne sile i najmoćnije svjetske ekonomije promijenjeno je i centar svijeta je u mnogočemu preseljen na pacifičke obale. Od 20 članica G20, njih osam nisu u indo-pacifičkoj regiji - EU, Velika Britanija, Francuska, Italija, Njemačka, Turska, Argentina i Brazil.
Zato su Južna Afrika, Saudijska Arabija, Indija, Indonezija, Australija, Južna Koreja, Japan, Meksiko, Kanada, SAD, Kina i Rusija potpuno ili barem dijelom dio ove velike geopolitičke regije.
Dakle dvanaest moćnih država je u indo-pacifičkoj regiji, od toga četiri od pet vodećih globalnih ekonomija je u Indo-Pacifiku, pet najmnogoljudnijih država svijeta je tu smješteno, te vodeće zemlje oponirajućih političkih sistema. Samo Njemačka, na četvrtom mjestu, od najvećih ekonomija nije u ovoj regiji, a od vodećih deset država po broju stanovnika, tek šesta i sedma, Nigerija i Brazil, geografski ne pripadaju ovom dijelu svijeta.
Krajem hladnog rata i raspadom Sovjetskog Saveza početkom devedesetih označen je novi globalni sistem sa jednom velesilom i prevlašću vrijednosti demokratije vladavine prava i ljudskih prava. Period koji je Francis Fukuyama opisao kao "Kraj istorije" surovo je okončan napadima 11. septembra 2001. Samo deset godina je trajao period "svjetskog mira i blagostanja" - kako ga opisuju brojni eksperti - zaboravljajući na katastrofalne ratove u nekadašnjoj Jugoslaviji upravo tokom perioda globalnog blagostanja, mira i ustoličenja humanih vrijednosti.
Ta činjenica govori koliko su dramatične politike nacionalističkih vođa post-jugoslavenskih država zapravo istorijski irelevantne za svijet. Jednostavno, nacije, države, ekonomije, značaj za globalni mir, nisu vrijedni većeg obaziranja geostratega sila koje dominiraju današnjim svijetom. Kada američki kongres odobri paket vojne pomoći savezničkim zemljama, ta sredstva nisu usmjerena ka Balkanu, već u Ukrajinu, Izrael i Tajvan.
Time se jasno pokazuju bitni frontovi koji nisu neophodno oružani, ali gdje se odlučuje koja sila ili grupa sila ima globalnu prevlast. Ako se ta dominacija ne može ostvariti onda je vrijeme za dogovor o podjeli utjecaja i razumijevanju interesa najmoćnijih - SAD-a i Kine, uz potencijalno Rusiju ukoliko ne bude poražena u Ukrajini.
Za razliku od hladnog rata kada je Sovjetski Savez bio izolovana ekonomija te kreirao niz država po sopstvenom političko-ideološkom modelu, a SAD su, uz zapadne saveznice nastojale širiti liberalne ideje i tržišnu ekonomiju, današnji svijet je razapet između dvije dominantne ekonomije u SAD-u i Kini, dva politička modela, liberalno-demokratskog i autoritarnog, ali to nije novi hladni rat. Razlog je što je kineska ekonomija potpuno uključena u svjetske tokove.
Kina je profitirala i postala moćna dijelom upravo zbog globalizacije. Kineski sistem ne nastoji preslikati svoj model u bilo koju državu. Otvoreno sarađuju sa svim ideološkim sistemima sa samo jednim interesom - sopstvenim ekonomskim kojim se omogućava sopstveni geopolitički interes. Dakle, nasilni sukob i prekid globalnih ekonomskih veza nije u interesu Kine, kao ni SAD-a.
Osim globalne dominacije, ove dvije supersile ne slažu se ni u odnosima Kine prema svojem susjedstvu koje ona nastoji postaviti u sistem dobrih bilateralnih veza, ali ne i u sistem istovjetnih ili sličnih režima. SAD sa Južnom Korejom, Japanom, Tajvanom, pa ponovno i sa Filipinima, uz Australiju, uvijek uključenu, kreirali su snažan protuteg vaganju geopolitike u Indo-Pacifiku. Kina je u stalnoj potrazi za novim klijentističkim zemljama, ali i dalje i jedna i druga velesila očajno žele zadržati mir u ovoj regiji.
Zbog dominantne pozicije moći SAD-a, preostale ambiciozne sile, kao što je Samuel Huntington argumentirao u "Sukobu civilizacija", udružuju se da bi uspješno konfrontirale silu iz civilizacije koja je moćnija od ostalih. U tom kontekstu potrebno je sagledavati saradnju Kine, Rusije, Irana, donekle Indije, ali i ponašanje Saudijske Arabije i Turske koje nije bezuvjetno prema Zapadu.
Balkanske države moraju se odrediti kojoj "civilizaciji" u ovom sukobu pripadaju, čije savezništvo odnosno patronat žele.
Ključna u globalnom repozicioniranju BiH svakako nije ali ima mogućnost izbora koji je sasvim logičan i naslijeđe je još od 1995. godine. Postratnu rekonstrukciju zemlje, na koncu i sam završetak rata, vodili su i ostvarili zapadni lideri. Kineska saradnja pokazala se neuspješnom poput neostvarene gradnje novog bloka tuzlanske termoelektrane. Ulaganja islamskih zemalja patuljasta su u poređenju sa uplivom novca sa Zapada.
Rusija svoju slatkorječivost prema probranim liderima u BiH ne potkrepljuje i ulaganjima od kojih bi glasači tih probranih političara imali bilo kakve koristi.
Izbor je stoga jednostavan, iako se ne mora neophodno slagati sa svim stavovima vodećeg svjetskog bloka. Tu se ostvaruje umjetnost politike da se pozicionira u interesu sopstvene nacije, a zadrži koliko je moguće vlastito viđenje, te pogled društva na opšte ljudske vrijednosti.
Objavljeno: 24 sep 2024 valterportal-ba, Neven Anđelić
